ابراهیم حامدی فرشید حامدی عسل حامدی سایه حامدی خاتون حامدی فیروزه مقدادی بیوگرافی مهشید برومند همسر ابی علت جدایی ابی از فیروزه مقدادی بیوگرافی مهشید برومند همسر ابی فرزندان ابی فیروزه مقدادی همسر اول ابی فرشید پسر ابی علت جدایی ابی از فیروزه مقدادی همسر اول ابی کجاست ابی درگذشت ابی آهنگها
بیوگرافی کامل ابی
ابراهیم حامدی (معروف به ابی) زاده 29 خرداد سال 1328 در شهر تهران است. او خواننده موسیقی پاپ ایران است. او از دسته خوانندگان تنور ایران است. وی در سبک‌های مختلف موسیقی صاحب اثر است: راک، بالاد، موسیقی فولکلور، پاپ، دنس، هاوس و ترنس.
برخی او را با تام جونز خوانندهٔ سرشناس بریتانیایی مقایسه کرده‌اند، با این تفاوت که ابی را بر خلاف تام جونز دارای تمایلات سیاسی می‌دانند.بسیاری از طرفدارانش او را «آقای صدا» در حوزهٔ موسیقی پاپ فارسی می‌دانند.
زندگی خصوصی
پدر ابی خیاط و از اهالی رفسنجان بوده و مادرش خانه‌دار. او دوران کودکی خود را در محلهٔ میدان فوزیهٔ تهران (میدان امام حسین فعلی) در خیابان شهرستانی سپری کرده‌است. حامی مالی وی نیز غلامعلی برازنده بوده‌است. و دارای چهار خواهر و یک برادر است. [۳] او در سال ۱۳۵۳ با فیروزه مقدادی ازدواج کرده و از وی صاحب سه دختر به نام‌های عسل، سایه و خاتون است که برای هر سهٔ آنها یک ترانه خوانده‌است.[۴] ابی دو سال قبل از وقوع انقلاب در ایران، برای اجرای کنسرت به آمریکا می‌رود و با شروع انقلاب، ناگزیر در آنجا ماندگار می‌شود.[۳]
ابی پس از جدایی از همسر اول خود با مهشید برومند ازدواج می‌کند. وی یک پسر به نام فرشید دارد که پسرخواندهٔ ابی محسوب می‌شود. گفته می‌شود آغاز آشنایی آنها با یکدیگر، در یکی از اجراهای ابی در گوتنبرگ بوده‌است.[۱] مهشید برومند که مدیر برنامه‌های ابی نیز محسوب می‌شود در اکثر کنسرت‌های وی حضور داشته است.[۵]
ابی به موسیقی یونانی علاقه‌مند است و از خوانندگان محبوبش می‌توان به پیتر گابریل، فردی مرکوری، استینگ، بونو و جیم موریسون از گروه راک دورز اشاره کرد.[۶] او تمایلی به شنیدن صدای خود در محیط خانه نیز ندارد.[۷]
خوانندگی
دوران نوجوانی
او در دوران نوجوانی با خواندن قرآن در صف‌های مدرسه به استعداد خود در خواندن پی می‌برد. خود وی در مصاحبه‌ای در پاسخ به این پرسش که خوانندگی را چگونه آغاز کرد می‌گوید: «از زمان چهار پنج سالگی، رادیو به ایران آمده بود ولی ما آنقدر بودجه نداشتیم که یک رادیو بخریم. ضمن اینکه هنوز برق هم به همه جا نیامده بود. به موسیقی گوش می‌کردم و آن را دوست داشتم. تفریح من در خانه خواندن بود، ضمن اینکه بارها هم گفته‌ام که از کلاس سوم دبستان در مدرسه صبح‌ها سر صف، قرآن با قرائت اجرا می‌کردم. خب این هم برای خودش یک نوع خوانندگی است. در سن ده یازده سالگی، رادیو و خوانندگانی بودند و مرتب فکر و ذکر من به غیر از مسئلهٔ درس خواندن، خوانندگی بود. در خانه برای هم‌کلاسی‌هایم و همین‌طور برای بچه‌محل‌ها می‌خواندم».
ابتدا در یک گروه دوستانه به نام سان بویز و سپس در باشگاه‌ها و کاخ‌های جوانان به صورت رسمی شروع به خواندن می‌کند. در گروه سان بویز، ابتدا به تقلید از آهنگ‌های ایتالیایی، بخصوص ترانه‌های آلبانو کاریسی خواننده و بازیگر بنام ایتالیایی می‌پردازد و سپس به اجرای ترانه‌هایی از خوانندگان مطرح آن دوران مانند جیم موریسون، اریک بوردون، تام جونز و پپینو دی کاپری رو می‌آورد.
او اولین بار در کاخ جوانان جنوبی به روی صحنه می‌رود. تجربهٔ اولین اجرای رسمی ابی از زبان خودش شنیدنی است. آن‌طور که وی در مصاحبه‌ای نقل کرده‌است در اولین اجرا از فرط استرس، نیمی از بدنش کاملاً بی‌حس شده و اصطلاحاً به خواب می‌رود. او این واقعه را جزو خاطرات تلخ اما فراموش‌نشدنی خود ذکر کرده‌است.
آغاز خوانندگی به صورت حرفه‌ای
ابی در همان دوران با شهبال و شهرام شب‌پره و ماهان افشاری آشنا می‌شود. شهبال شب‌پره صدای او را در سان بویز می‌شنود و به وی پیشنهاد کار در گروه بلک کتز را می‌دهد. او در کنار فرهاد مهراد خوانندهٔ پاپ ایرانی، مدت دو سال با گروه بلک کتز همکاری می‌کند و مدت زیادی در کابارهٔ کوچینی به روی صحنه می‌رود. سپس از این گروه جدا می‌شود و به همکاری با آهنگسازان و ترانه‌سرایان مطرح آن دوران می‌پردازد. ابی از دوران همکاری با فرهاد در گروه بلک کتز، به عنوان دورهٔ آموزشی خود یاد می‌کند و خود را وامدار فرهاد می‌داند.
در آن زمان که ابی وارد عرصهٔ موسیقی می‌شود، خوانندگان اندکی در ایران در زمینهٔ موسیقی پاپ فعالیت داشته‌اند که از آن جمله می‌توان به ویگن، عارف و منوچهر سخایی اشاره کرد.[۳] دیری نمی‌گذرد که ابی نیز نخستین ترانهٔ مستقل خود را با نام «عطش» عرضه می‌کند که برای فیلمی به همین عنوان ساخته می‌شود. دومین ترانهٔ وی «چرا چرا» نام دارد با شعری از مسعود هوشمند و آهنگی از حسین واثقی.[۱۰] اما سومین ترانهٔ ابی که به گفتهٔ خودش باعث معروفیت وی می‌شود ترانه‌ای است به نام «شب» با شعر اردلان سرفراز و آهنگ منصور ایران‌نژاد که برای اولین بار در شوی معروف میخک نقره‌ای از فریدون فرخزاد پخش می‌شود.
ابی از همان اوان خوانندگی، در حرفهٔ خود از الگوبرداری و تقلیدهای کلیشه‌ای برحذر بوده و حتی خوانندگان جوان همدورهٔ خود را که به کپی‌برداری و تقلید از آثار یکدیگر می‌پرداختند به شدت تخطئه می‌کرده‌است. در همین دوران است که با شرکت در «جشنوارهٔ بین‌المللی آواز ترکیه» توانست نگاه‌های داخل و خارج را به سمت خود معطوف کند.[۱۱]
صدای ابی از همان آغاز، محل بحث و نظر رسانه‌ها بوده‌است. چنان‌که مجله جوانان در شمارهٔ سال دهم خود، مطلبی را تحت عنوان «صدای ابی رانندگان را دچار هیستریک سرعت می‌کند» منتشر می‌کند و در آن به طرح این مسئله می‌پردازد که صدای ابی به علت قدرت و انرژی فوق‌العادهٔ آن که بیشتر جنبهٔ حماسی دارد، رانندگان را هنگام رانندگی دچار هیستریک و حرکات تند و خشن می‌کند.[۱۲]
جشنوارهٔ بین‌المللی آواز ترکیه
در سال ۱۹۷۴ ابی و نوش‌آفرین دو خوانندهٔ جوان ایرانی برای شرکت در جشنواره بین‌المللی آواز ترکیه راهی استانبول می‌شوند. این فستیوال که مخصوص اجرای ترانه‌های روز بوده و برای نخستین بار در جهان در ترکیه برگزار می‌شده‌است، علاوه بر موسیقی شامل سینما، نقاشی، مجسمه‌سازی و دیگر رشته‌های هنری نیز بوده‌است.
حدود ۳ ماه قبل از فستیوال، یک هیئت ۵ نفره از بهترین و شناخته‌شده‌ترین کارشناسان صدا وارد تهران می‌شوند و با تحقیق و بررسی روی کار و صدای همهٔ خوانندگان جوان ایرانی و ملاحظهٔ برنامه‌های رادیویی و صحنه‌ای، عاقبت از بین خانم‌ها، نوش‌آفرین و از بین آقایان، ابی را برای شرکت در این فستیوال برمی‌گزینند.
آی فری خوانندهٔ معروف ترکیه،[۱۳] نمایندهٔ این فستیوال در ایران بوده‌است و همین خواننده، دعوت‌نامه‌های رسمی فستیوال را هفتهٔ قبل از برگزاری جشنواره به تهران می‌آورد و بعد با نوش‌آفرین و ابی راهی ترکیه می‌شود. در ترکیه قرار بوده که این دو خوانندهٔ ایرانی ابتدا تمرینات لازم را با ارکستر ۷۰ نفره انجام دهند و بعد بر روی صحنه روند. مدت فستیوال حدود ۵ روز بوده‌است.
نوش‌آفرین با آهنگ «کاکلی» ساختهٔ فریدون خشنود و ابی با آهنگ «شکار» از ساخته‌های حسن شماعی‌زاده در این فستیوال شرکت می‌کنند. با اعلام اینکه از کشور ایران تنها یک شرکت‌کننده حق حضور دارد، نوش‌آفرین اعلام انصراف می‌کند. پس از اجرای بیش از ۲۰۹ خواننده، شش خواننده به بخش فینال راه می‌یابند که نام ابی نیز در میان فینالیست‌ها قرار داشته‌است. در رقابت بین این شش خواننده، سرانجام ابی با آهنگ «شکار» خود به عنوان خوانندهٔ برگزیدهٔ هیئت ژوری انتخاب می‌گردد و پلاک و دیپلم افتخار جشنواره را از آن خود می‌سازد.
خوانندگی در خارج از ایران
ابی پیش از انقلاب، تک‌آهنگ‌های زیادی را بر روی صفحه منتشر کرد ولی هیچ‌گاه آلبوم مستقلی از وی ارائه نشد. آثار این دورهٔ او بعد از انقلاب و در خارج از کشور بود که در قالب آلبوم‌های مستقل و به صورت کاست به بازار عرضه شد. در کارنامهٔ کاری وی، همکاری با ترانه‌سرایان برجسته‌ای چون ایرج جنتی عطایی، اردلان سرفراز، منصور تهرانی و شهیار قنبری و آهنگسازان سرشناسی چون فرید زلاند، سیاوش قمیشی، واروژان، محمد شمس، شادمهر عقیلی، حسن شماعی زاده، اسفندیار منفردزاده و بابک بیات به چشم می‌خورد.
ابی در سال‌های اقامت در خارج از کشور، در بزرگ‌ترین سالن‌های بین‌المللی جهان کنسرت اجرا کرده‌است که برخی از آنها کنسرت خیریه بوده‌است. در سال ۲۰۰۷ میلادی برای اجرای کنسرت همراه با ارکستر سمفونی آخن، از ابی به شکلی ویژه دعوت به عمل می‌آید. این کنسرت از رادیو WDR به صورت مستقیم، پخش و از تلویزیون همین شبکه نیز فیلمبرداری شد. روزنامه‌های پرتیراژ آخن نیز پس از برنامهٔ ابی، از وی تمجید کرده و از «گرمای حضور او بر صحنه» نوشتند.[۱۷][۱۸] از معروف‌ترین کنسرت‌های خیریهٔ او نیز کنسرت وی در رویال آلبرت هال در لندن در سال ۲۰۱۰ است که عواید آن صرف کمک به بیماران مبتلا به ام اس شد.[
با آنکه سال‌هاست که ابی در خارج از ایران و در تبعید زندگی می‌کند، هنوز برخی طراحان ایرانی از نام وی جهت افزایش فروش کالاهای تجاری خود بهره می‌گیرند. شماری از خوانندگان داخل ایران نیز به شدت تحت تأثیر سبک خواندن و نحوهٔ اجرای او قرار گرفته‌اند. در مورد قاسم افشار که از جملهٔ این خوانندگان است و بازخوانی ترانهٔ «خلیج فارس» ابی بدو منسوب است،حتی در حرکات دست و پای وی هنگام اجرای کنسرت نیز شباهت بسیاری با ابی برقرار ساخته‌اند.تأثیرپذیری قاسم افشار از ابی تا به حدی بوده‌است که آهنگساز سرشناسی چون تورج شعبان‌خانی، وی را بابت این نحو سبک تقلیدیش مورد سرزنش قرار داده‌است.
ویژگی‌ها و وجوه تمایز او
ابراهیم نبوی در کتابی تحت عنوان آوازهای زیرزمین، ویژگی‌های ابی را به عنوان یک خواننده، این‌گونه برمی‌شمرد:
نخست: اغلب کارشناسان موسیقی فارسی معتقدند صدای ابی قدرتمندترین صدای پاپ فارسی است.
دوم: فعالیت‌های ابی در طول نیمهٔ دوم زندگی‌اش نه تنها کاهش نمی‌یابد بلکه این دوران، نقطهٔ عطفی در حرفه‌اش محسوب می‌شود و این نخستین ویژگی است که ابی را از خوانندهٔ پاپ جدا می‌کند و در کنار خوانندهٔ کلاسیک یا اپرا قرار می‌دهد.
سوم: ابی از معدود خوانندگان پاپ است که ممکن است مخاطب ترجیح بدهد کنسرت او را از همان خانه بشنود؛ اجراهای او شاید چیزی فراتر از صدای ضبط‌شدهٔ او نیست.
چهارم: ابی بیشتر مورد توجه مخاطبانی است که به رغم آنکه می‌دانند در موسیقی پاپ بر خلاف موسیقی سنتی، جنس و قدرت و طنین صدای آوازه‌خوان چندان موضوع مهمی نیست، صدای ابی را از این منظر نیز در خور توجه و ستایش قلمداد می‌کنند.
پنجم: کنسرت‌های او پس از انقلاب که در خارج از ایران برگزار شده‌است، پربیننده است. کمتر اتفاق می‌افتد که مانند خوانندگان دیگر پاپ، موسیقی‌اش موجب رقصیدن شود یا اصولاً برای رقصیدن دیگران بخواند.[۲۳]
برخی کارشناسان موسیقی نیز در مورد صدای ابی نظر داده‌اند، از آن جمله می‌توان به آندرانیک آهنگساز، تنظیم‌کننده و رهبر ارکستر اشاره کرد که گرمی، قدرت و انعطاف‌پذیری صدای ابی را ستوده‌است و ابی را از نادر هنرمندانی معرفی کرده‌است که حس موسیقیایی قوی دارد و سلیقه و طبع مردم را درک می‌کند.[۲۴]
هم‌صدایی مردم با ابی در کنسرت‌هایش نیز جزو خصایص منحصر به فرد این خواننده محسوب می‌شود، تا جایی که او را جزو اولین خوانندگان فارسی‌زبانی دانسته‌اند که به این همخوانی اهمیت داد و حتی آن را در آلبوم کنسرت‌هایش ضبط و پخش کرد.[۲۵]
مفهوم ترانه‌ها
مضامین عاشقانه
عشق هم در کلام او گاه رنگ و بوی زمینی و جسمانی پیدا می‌کند و عاشق، از چشم و لب و قد و تن یار سخن به میان می‌آورد مانند ترانهٔ «مداد رنگی»؛[۲۷] و گاه چنان ژرف، متعالی و مقدس می‌شود که سخن از معراج و رجعت و خدا شدن به میان می‌آید مانند ترانهٔ «رازقی».[۲۸] اکثر این ترانه‌های عاشقانه، اشعار ترانه‌سراهای معاصر است ولی در لابه‌لای آنها اشعار عرفانی شعرای متقدم نیز دیده می‌شود مانند آهنگ «حیلت رها کن» که شعر آن از مولوی است[۲۹] و آهنگ «خدا می‌داند» که شعر آن از شمس مشرقی شاعر و عارف قرن هشتم است.[۳۰]
ترانهٔ «مولای سبزپوش» سرودهٔ ایرج جنتی عطایی نیز خالی از مضامین عرفانی نیست چرا که در ادب پارسی، اصطلاح «سبزپوش» همواره لقب کسانی بوده‌است که در بالاترین سطح عرفانی زندگی می‌کنند، خواه فرشتگان، پیامبر، خضر نبی، یا دلیل راه عرفانی بوده باشد.[۳۱] با این همه، تلاش‌هایی نیز در جهت سیاسی جلوه دادن این ترانه صورت گرفته‌است، چنان‌که در آلبومی تحت عنوان «وحدت؛ پایان ۲۵۰۰ سال دیکتاتوری» که دقیقاً بعد از انقلاب اسلامی در ایران منتشر شد، این آهنگ ابی در کنار دیگر ترانه‌های سیاسی یا ملی‌گرایانهٔ خوانندگان آن دوره قرار گرفته‌است.[۳۲]
مضامین بحث‌انگیز
ابی را از نظر کاری خواننده‌ای ریسک‌پذیر، و از نظر انتخاب آهنگ و ترانه، نوگرا می‌دانند. این ریسک‌پذیری در کار، در دو آلبوم اخیر وی بخصوص سه ترانهٔ «من اگه خدا بودم»، «خدا با ماست» و «جهان‌بینی» با وضوح بیشتری نمایان می‌شود. ترانهٔ «من اگه خدا بودم» با طرح مسئلهٔ شر و در رأس آن فاجعهٔ زلزلهٔ بم، به نوعی دیدگاه‌های رایج در مورد خدا و حکمت و عدل او را به چالش می‌کشد. ترانهٔ «خدا با ماست» نیز ترانه‌ای ساختارشکن است با این تفاوت که برخلاف ترانهٔ «من اگه خدا بودم» درصدد است با شریک قرار دادن خدا در تمام شئون زندگی انسان، راهکاری برای رویارویی با شرور پیش پای انسان بگذارد و بدین‌ترتیب می‌توان این دو ترانه را به لحاظ محتوا و مضمون، مقابل هم قرار داد. در ترانهٔ «جهان‌بینی» نیز با طرح موضوع فلسفهٔ زندگی، بسیاری از چالش‌های ذهنی و دغدغه‌های فکری بشری به باد انتقاد گرفته می‌شود و تنها جهان‌بینیِ دارای اهمیت و اصالت، عشق معرفی می‌گردد.[۳۳]
ابی به کیفیت کلامی و زبانی ترانه‌هایی که می‌خواند بسیار اهمیت می‌دهد ولی این بدین معنا نیست که در مورد ملودی و موسیقی کار خود حساسیت ندارد. در برخی مواقع، اساساً ملودی اثر بوده‌است که موجبات خلق ترانه را فراهم ساخته‌است. به عنوان نمونه، دو آهنگ «ستاره‌های سربی» و «شب‌گریه» توسط ایرج جنتی عطایی بر روی دو ملودی پیش‌ساختهٔ سیاوش قمیشیترانه‌سازی شده‌است.[۳]
از دیگر ترانه‌های ابی که به لحاظ محتوایی، متمایز از سایر آثارش به نظر می‌رسد می‌توان به دو ترانهٔ «خونه» و «مادربزرگ» اشاره کرد. ترانهٔ «خونه» که لحنی ساده و خودمانی دارد، وابستگی عاطفی به خانه را از زبان یک کودک بازگو می‌کند؛ خانه‌ای که به یُمن وجود مادر، لبریز از صفا و وفا و دعا و تکیه‌گاه است.[۳۴] این ترانه ابتدا در سال ۱۹۸۲ میلادی در آلبوم «خداحافظ تهران…» منتشر و سپس در سال ۱۹۹۶ میلادی در آلبوم «با تو» بازنشر شد. ترانهٔ «مادربزرگ» نیز در وصف مادربزرگی سروده شده‌است که دیگر در قید حیات نیست ولی «قصه‌هایِ به پاکی دریای او» هنوز در یاد و خاطره باقی‌مانده‌است.[۳۵]
ترانه‌های خاص
گفتنی است سه آهنگ از کارهای ابی دارای دکلمه است، یکی آهنگ «خورجین» از آلبوم «شب‌زده» که توسط محمود محمد یوسف اجرا شده‌است[۳۶] و دیگری آهنگ «بانوی خاوری» از آلبوم «حسرت پرواز» و همچنین قطعاتی از ترانهٔ یه دختر که هر دو توسط خود ابی اجرا شده‌اند. ترانهٔ «پیر» نیز با مطلعی نسبتاً طولانی توسط شاعر آن یعنی مسعود امینی به صورت دکلمه خوانده شده‌است که البته این اجرا به صورت رسمی منتشر نشده‌است.[۳۷]
ابی در دوران جوانی، توانایی خود را در زمینهٔ خوانندگی به زبان انگلیسی نیز به محک گذاشته‌است که دو ترانهٔ آن به صورت رسمی در آلبوم‌هایش منتشر شده‌است یکی ترانهٔ دوصدایی Papa به همراه شهرام شب‌پره در آلبوم «تپش» و دیگری ترانهٔ Far Away در آلبوم «پیر».[۳۸] ترانهٔ Papa (پدر) بازخوانی یکی از آثار خوانندهٔ مشهور کانادایی پائول آنکا می‌باشد که دربارهٔ ارزش عشق و محبت در خانواده است که به سرنوشت محتوم تمام انسان‌ها یعنی جدایی از عزیزان می‌انجامد ولی در نهایت، این یادگارهای عاطفی، خاطرات و درس‌های زندگی است که برای شخص باقی می‌مانند.[۳۹]
ابی اخیراً به بازخوانی برخی آهنگ‌های قدیمی خود نیز پرداخته‌است مانند ریمیکس دو آهنگ «خالی» و «مست چشات» که در آلبومی به نام یادگاری منتشر شده‌اند.[۴۰] در نظرسنجی‌ای که از طرف شبکهٔ تلویزیونی من و تو با عنوان «ماندگارترین ترانه‌های ایرانی» انجام گرفته، ترانهٔ «پوست شیر» به عنوان برترین ترانهٔ ابی معرفی شده‌است. دیگر ترانه‌های برتر ابی در این فهرست، به ترتیب عبارتند از: «ستاره‌های سربی»، «مست چشات»، «درخت»، «خالی»، خلیج فارس، «محتاج»، «شب‌زده»، «کی اشکاتو پاک می‌کنه»، «گریه نکن»، «با تو» و «شکار».[۴۱]
ابی به تازگی با همکاری شادمهر عقیلی موزیک ویدئویی با نام رؤیای ما منتشر کرده‌است که آمار بازدید از آن در وب‌سایت یوتیوب از مرز سه میلیون و نهصد هزار نفر گذشته‌است. این میزان بازید از ویدئو کلیپ‌های ابی در این سایت ظاهراً بی‌سابقه است.[۴۲] جذابیت آهنگ «رؤیای ما» تا به حدی بوده‌است که حتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز نمی‌تواند به راحتی از کنار آن بگذرد و مدتی موسیقی بدون کلام آن را از شبکهٔ دوم سیما به عنوان آهنگ پس‌زمینهٔ معرفی برنامه‌ها پخش می‌کند.[۴۳][۴۴]
ابی و سایر خوانندگان
ابی در بدو شروع خوانندگی، بیشترین همکاری خود را با شهرام شب‌پره داشته‌است که یا به شکل فعالیت مشترک در کاباره‌ها یا با ارائهٔ تک‌آهنگ در قالب صفحه صورت می‌گرفت که بیشتر این ترانه‌ها نیز به زبان انگلیسی بوده‌است و از معروف‌ترین آنها می‌توان به آهنگ A Chili Pum اشاره کرد. بر خلاف تداول عام که ابی را در کنار داریوش به تصویر درمی‌آورد، در دههٔ پنجاه شمسی در اغلب رسانه‌های ایرانی، نام ابی در کنار شهرام شب‌پره به صورت یک زوج هنری مطرح بوده‌است و نزدیکی آن دو تا به حدی بوده که از آن میان حتی رایحهٔ رقابت و تنش نیز استشمام می‌شده‌است.[۴۵]
ابی کارهای مشترک زیادی نیز با سایر خوانندگان ایرانی داشته‌است که از میان خوانندگان کلاسیک می‌توان به داریوش (آهنگ نون و پنیر و سبزی)، شاهرخ (آهنگ همخون)، سلی و نلی (آهنگ خدا می‌داند)[۴۶] و هایده (آهنگ شب عشق) و از میان خوانندگان جوان به آرش (آهنگ بگو ای یار)، نوید و امید (آهنگ گریز)، کامران و هومن (آهنگ مگه فرشته هم بده و آهنگ کلبه) و شادمهر عقیلی(آهنگ نوازش، آهنگ بدبین، آهنگ رؤیای ما و آهنگ یه دختر) اشاره کرد. تنها کار مشترک سیاوش قمیشی با ابی، همخوانی بخشی از ترانهٔ «کوه یخ» بوده‌است. در برخی آهنگها هم ابی صرفاً بخشی از ترانه را با خوانندهٔ اصلی همخوانی می‌کند مانند آهنگ «جسارت» از امیر آرام و نیز آهنگ «شهر ظلمت» از شاهرخ.[۴۷]
ترانهٔ «زمین» یا «زلزله» نیز از آثار مشترک ابی با جمعی از خوانندگان است. این آهنگ، یک کار ۱۲ دقیقه‌ای متشکل از یک گروه خوانندهٔ ایرانی و خارجی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، ترکی، ارمنی و عبری و تلفیقی بین موسیقی پاپ و سرود می‌باشد. در این ترانه غیر از صدای ابی، صدای خوانندگانی چون ستار، لیلا فروهر، اندی، فرشید امین، هلن، دلارام و یعقوب ظروفچی طنین‌انداز است.
همچنین ابی به مناسبت کریسمس سال ۲۰۱۴ ترانه‌ای دوصدایی به زبان انگلیسی با نام I Can Hear Christmas به همراه لیل کولت، خوانندهٔ مشهور زن اسرائیلی اجرا کرده‌است. مضمون این ترانه، درخواست پیوند و دوستی بین مسلمانان و یهودیان به مناسبت فرارسیدن کریسمس مسیحیان است.
برخی ترانه‌هایی که ابی خوانده‌است، توسط خوانندگان دیگر قبل یا بعد از وی نیز خوانده شده‌است مانند آهنگ «پاییز» با آهنگسازی سیاوش قمیشی که ابتدا خود سیاوش آن را خوانده بود،[۵۲]آهنگ «عسل» توسط ستار،[۵۳] آهنگ «راه من» توسط داریوش،[۵۴] آهنگ «گل‌واژه» توسط هایده،[۵۵] آهنگ «هموطن» توسط شهرام شب‌پره[۵۶] و مجموع ترانه‌های آلبوم «تاج ترانه» که از آنگوگوش است و توسط ابی و به یاد آهنگساز آنها واروژان بازخوانی شده‌است.[۳]
ابی را از جمله نادر خوانندگانی دانسته‌اند که با آغوشی باز همراه با بسیاری از خوانندگان، روی صحنه خوانده‌است. داریوش، بیژن مرتضوی، شهرام شب‌پره، سیاوش قمیشی، کامران و هومن، آرش،شادمهر عقیلی و گوگوش از جمله خوانندگانی هستند که ابی با آنها کنسرت مشترک داشته‌است.[۵۷]
ابی توجه خاصی به سلایق و علایق نسل جوان دارد و این یکی از عواملی بوده‌است که او را به همکاری با خوانندگان و آهنگسازان جوان سوق داده‌است. او که در سال‌های اخیر به سبک موسیقی الکترونیکی روی آورده‌است، معتقد است که در این نوع سبک، کیفیت ضبط ترانه‌ها بهبود می‌یابد و خیلی بهتر می‌توان با نسل جوان که به سبک‌های جدید موسیقی گرایش دارند، ارتباط برقرار کرد. آهنگ «بگو ای یار» ترانه‌ای دوصدایی از ابی و آرش است که به سبک موسیقی الکترونیک اجرا شده‌است.[۶]
ابی و آهنگسازان
در میان آهنگسازانی که ابی با آنها همکاری داشته، فرید زلاند با ۳۹ آهنگ و سیاوش قمیشی با ۲۷ آهنگ در صدر قرار دارند. آخرین کار فرید زلاند برای ابی سه آهنگ از آلبوم «طلوع کن» و آخرین کار سیاوش قمیشی برای ابی، مجموع آهنگ‌های آلبوم «شب نیلوفری» است. ابی در سال‌های اخیر از طیف آهنگسازان سنتی فاصله گرفته و دو آلبوم اخیر خود را با همکاری شوبرت آواکیان، شادمهر عقیلی، علیرضا افکاری وارد بازار کرده‌است.
بابک بیات
ابی فعالیت خوانندگی را با آهنگ‌های بابک بیات آغاز کرد. از جمله کاراهای مشترک ابی و بابک بیات می‌توان به آهنگ‌های؛ خاکستری، سایه، خورجین، مولای سبزپوش، تپش، خاتون اشاره کرد. ابی در یکی از مصاحبه‌های خود، از بابک بیات و ایرج جنتی عطایی به عنوان پایه‌های موفقیت خود یاد کرده.
فرید زلاند
شاید جنجالی‌ترین ترانهٔ ابی در طول دوران کاری‌اش، ترانهٔ سیاسی «راه من» با آهنگسازی فرید زلاند باشد که منجر به اختلافات دامنه‌داری بین ابی با آهنگساز و ترانه‌سرا می‌شود. ترانهٔ «راه من» توسط شهیار قنبری و بر مبنای ترانهٔ My Way سروده شده بود که در سال ۱۹۶۹ به وسیلهٔ فرانک سیناترا در آلبومی به همین نام منتشر شد و به اثر شاخص این هنرمند تبدیل شد.[۵۸]
فرید زلاند که در ابتدا این ترانه را با صدای ابی، آهنگسازی و ضبط کرده بود بنا به دلایلی از ادامهٔ کار منصرف شده و ترانهٔ مزبور را با صدای داریوش در آلبومی مستقل وارد بازار می‌کند. ابی نیز که علاقهٔ خاصی به این ترانه داشته و خود را خالق تحریرهای موجود در این آهنگ می‌داند و حتی بر خلاف ادعای آهنگساز آن مدعی است که دستمزد آهنگساز و ترانه‌سرا و تنظیم‌کننده را تمام و کمال پرداخت کرده‌است، نمی‌تواند به راحتی از کنار این آهنگ بگذرد و آن را بر روی سایت اختصاصی خود قرار می‌دهد که بعدها اعتراض فرید زلاند را برمی‌انگیزد.[۵۹][۶۰]
فرید زلاند بیش از هر آهنگساز دیگری برای ابی آهنگ ساخته‌است و آثار ماندگاری از همکاری آن دو به جای مانده‌است ولی دیرزمانی است که ارتباط هنری این دو خواننده و آهنگساز قطع شده‌است و هر چند به ظاهر به نظر می‌رسد که علت این امر ناشی از مناقشات بر سر آهنگ «راه من» باشد، ولی فرید زلاند در مصاحبه‌ای دلیل امتناعش از همکاری با ابی را فاصله گرفتن ابی از دوران کاری گذشتهٔ خویش عنوان می‌کند و معتقد است که آن حس و حالی که در کارهای سابق ابی نظیر «محتاج»، «گریه نکن»، «عطر تو» و غیره وجود داشته و به او انگیزهٔ ساخت آهنگ می‌داده‌است دیگر اکنون موجود نیست.[۶۱]
سیاوش قمیشی
- در سال ۱۳۸۱ سیاوش قمیشی در پی تهیه و اجرای آلبوم شب نیلوفری برای ابی دچار اختلاف نظراتی با ابی شد که نهایتاً منجر به قطع همکاری‌های این دو هنرمند شد. سیاوش قمیشی همانند آلبوم ستاره‌های سربی آهنگساز آلبوم شب نیلوفری بود. لازم است ذکر شود که سیاوش قمیشی تاکنون ۲۷ آهنگ برای ابی ساخته‌است و از این رو، ابی در میان خوانندگان بیشترین تعداد از آهنگ‌های سیاوش قمیشی را خوانده‌است. ابی و سیاوش همچنان رابطه دوستانه‌ای با یکدیگر دارند.
نت و آکورد آهنگها
فریبرز لاچینی آهنگساز و نوازندهٔ برجستهٔ ایرانی، در سایت اختصاصی خود، موسیقی بی‌کلام تعداد قابل توجهی از ترانه‌های ابی را که از نواخته‌های خود ایشان است همراه با نت آنها، در دسترس همگان قرار داده‌است. مجموعه آلبوم‌هایی تحت عنوان بوی دیروز در ۱۷ مجموعه نیز به فریبرز لاچینی منسوب است که در آنها وی در هر آلبوم، به صورت پراکنده، موسیقی بی‌کلام یکی دو تا از کارهای ابی را نیز عرضه کرده‌است.[۶۲]
همچنین سیاوش قمیشی، دیگر آهنگساز ایرانی که او هم به ساخت موسیقی بی‌کلام علاقه نشان می‌دهد، در آلبومی با نام City Of The Sun (شهر آفتاب)، موسیقی بی‌کلام سه آهنگ از آهنگ‌هایی که در گذشته خود برای ابی ساخته بوده‌است را عرضه کرده‌است، بدین‌ترتیب: Illuminata (ترانهٔ مداد رنگی)، Inside The Circle (ترانهٔ پیچک) و Moon Gate (ترانهٔ پاییز).[۶۳]
عباس براری نیز در مجلد سوم کتابی تحت عنوان چهل سال پاپ، آکورد ۳۳ آهنگ از ترانه‌های ابی را تنظیم و گردآوری کرده‌است که توسط انتشارات رهامبه چاپ رسیده‌است.[۶۴] متن ترانه‌های ابی نیز در کتابی مستقل، تحت عنوان «ترانه‌های ماندگار: ستاره‌های سربی» توسط حامد حمیدا گردآوری شده‌است که در سال ۱۳۷۹ به چاپ رسیده‌است. کتاب با مقدمه‌ای دربارهٔ سیر ترانه‌سرایی در ایران آغاز می‌گردد و آنگاه، متن ترانه‌های خوانده‌شدهٔ ابی تا قبل از سال انتشار کتاب، در قالب سیزده دفتر عرضه می‌شود.[۶۵]
فیلم‌شناسی
ابی در دو فیلم در نقش بازیگر حضور داشته‌است. یکی فیلم بوی گندم، محصول سال ۱۳۵۶ به کارگردانی محمد دلجو و امیر مجاهد، و دیگری فیلم ناخدا با خدا، محصول سال ۱۳۵۲ به کارگردانینصرت‌الله وحدت. فیلم بوی گندم، ماجرای سیامک، اسی و تقی سه دوست آس و پاسی است که ابی در آن نقش تقی را بازی می‌کند. تقی معتاد است و نصیحت‌های سیامک را برای ترک اعتیاد نمی‌پذیرد و عاقبت نیز در پایان داستان می‌میرد. در این فیلم محمد دلجو، آیلین ویگن و شهرام شب‌پره نیز ایفای نقش می‌کردند. بعدها ابی از بازی در این فیلم اظهار ندامت و پشیمانی می‌کند و آن را دخالت در حوزهٔ غیرتخصص خود عنوان می‌کند.[۳] ابی در فیلم ناخدا با خدا، ظاهراً نقش کوتاهی داشته‌است.
ابی به عنوان خواننده نیز در سینمای ایران فعالیت داشته‌است. طبق آمار بانک جامع اطلاعات سینمای ایران، در بین ۲۹۶ خواننده‌ای که در سینمای ایران فعالیت داشته‌اند، ابی با خوانندگی در ده فیلم، مقام سیزدهم را به خود اختصاص داده‌است و از این لحاظ با شهپر، دیگر خوانندهٔ ایرانی برابری می‌کند.[نیازمند منبع] این ده فیلم به ترتیب سال تولید عبارتند از:[۶۷]
| فیلم | سال تولید | ترانه‌سرا | آهنگساز |
|---|---|---|---|
| ● عطش | ۱۳۵۱ | مسعود هوشمند | حسین واثقی |
| ● بی‌حجاب | ۱۳۵۲ | مسعود هوشمند | حسین واثقی |
| ● هیاهو | ۱۳۵۳ | ایرج جنتی عطایی | بابک بیات |
| ● ذبیح | ۱۳۵۴ | - | واروژان |
| ● بت‌شکن | ۱۳۵۵ | ایرج جنتی عطایی | بابک بیات |
| ● شب زخمی | ۱۳۵۶ | منصور تهرانی | سلی |
| ● سلام تهران | ۱۳۵۶ | زویا زاکاریان | واروژان |
| ● خاکستری | ۱۳۵۶ | ایرج جنتی عطایی | بابک بیات |
| ● بوی گندم | ۱۳۵۶ | زویا زاکاریان و شرمین شجره | سیاوش قمیشی |
| ● باغ بلور | ۱۳۵۷ | منصور تهرانی | حسن شماعی‌زاده |
| ● بر فراز آسمان‌ها | ۱۳۵۷ | نامعلوم | واروژان/ شهرداد روحانی (تیتراژ پایانی فیلم) |
این در حالی است که در این فهرست، از دو فیلم کندو (۱۳۵۴) و بر فراز آسمان‌ها (۱۳۵۷) که ابی در آنها نیز ترانه خوانده‌است نامی برده نشده‌است. گفتنی است که ابی بر روی سکانس‌هایی از فیلم‌هایی ترانه خوانده‌است که در آنها بازیگران بزرگ و نامداری حضور داشته‌اند؛ مثلاً در فیلم بر فراز آسمان‌ها، محمدعلی فردین، و در سه فیلم کندو، ذبیح و بت‌شکن، بهروز وثوقی، و در دو فیلم عطش و بی‌حجاب، ایرج قادری به ایفای نقش پرداخته‌اند.[۶۸]
از جمله سکانس‌هایی که صدای ابی بر روی آنها طنین‌انداز است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سکانس به هم ریختن هفتمین کاباره توسط جوانی خلافکار با نقش‌آفرینی بهروز وثوقی در فیلمکندو ساختهٔ فریدون گله با موسیقی واروژان و ترانهٔ ایرج جنتی عطایی، یا سکانس آخر فیلم بوی گندم که در آن سیامک که نقش‌اش را محمد دلجو بازی می‌کند، چاقو خورده و سوار بر موتور به سمت فرودگاه و در پی پیوستن به دختر مورد علاقه‌اش است با موسیقی سیاوش قمیشی و ترانه‌ای با نام «پیچک» از شرمین شجره، و نیز سکانس آخر فیلم بر فراز آسمان‌ها ساختهٔ محمدعلی فردین، در صحنه‌ای که مادر پیری پسر گمشده‌اش را که اکنون خلبانی موفق است، بازمی‌یابد و در همان حال تصاویری از پرواز هواپیماها و خاطرات گذشتهٔ مادر نمایش داده می‌شود.[۴]
همچنین ابی در سال‌های آغازین اقامت در خارج از کشور، در ساخت مجموعه‌ای تلویزیونی با عنوان خداحافظ تهران همراه با محمد دلجو، شهرام شب‌پره و آیلین ویگن شرکت کرد که به دلیل مشکلاتی این مجموعه هیچ‌گاه پخش نشد. همچنین پس از نزدیک به ۴۰ سال بخشی از ترانه (پوست شیر) بهمراه نقش بدل و چهره واقعی خود ابی در قسمتهایی از فیلم سینمایی نهنگ عنبر (فیلم) گنجانده شده و از تابستان سال ۱۳۹۴ در سینماهای کشور به اکران درآمد و با فروش هفتاد میلیارد ریالی فیلم سینمایی نهنگ عنبر در ردیف پرفروش ترین‌های سالیان گذشته قرار گرفت، به باور بسیاری از کارشناسان حوزه فیلم‌سازی و بنابه گفته خود تماشاگران، بودش صدای نوستالژیک و چهره واقعی و حتی بدل ابی یکی از دلایل مهم موفق بودن این اثر سینمایی پربیننده بوده هرچند که پس از مدتی کوتاه اکران فیلم سینمایی نهنگ عنبر در سالن‌های سینمایی ایران دچار ایستایی شده و این فیلم پرمخاطب بدستور مقامات مربوطه توقیف شد.[۴] همچنین پس از وقوع انقلاب ۵۷ برای نخستین بار و پس از نزدیک به ۴۰ سال بخشی از ترانه (قلب پرنده) بهمراه چهره و نقش بدل و خود ابی در فیلم سینمایی نهنگ عنبر (فیلم) گنجانده شده و در سال ۱۳۹۴ به روی پرده‌های سینمایی کشور به نمایش درآمد. به همین دلیل به باور بسیاری یکی از دلایل موفقیت و پرفروش بودن بلیط‌های فیلم سینمایی نهنگ عنبر پخش بخشی از ترانه و به نمایش درآمدن چهره واقعی ابی در قسمتهایی از این فیلم سینمایی پرمخاطب می‌باشد هرچند که پس از فروش هفتاد میلیارد ریالی نهنگ عنبر بدستور مقامات مربوطه توقیف و از اکران آن در سینماها جلوگیری شد
آهنگ بر فراز آسمان‌ها
موسیقی متن فیلم «بر فراز آسمان‌ها» واروژان انجام داد؛ ولی تیتراژ پایانی فیلم آهنگی قرار دارد به نام بر فراز آسمان‌ها ساخته شهرداد روحانی با صدای ابی درآن گنجانده شد. اطلاعاتی در مورد ترانه‌سرای این اثر در دست نیست.
آلبوم‌شناسی∗
- خلیج (۱۹۹۰)
- نازی ناز کن (۱۹۹۱)
- شب‌زده (۱۹۹۱)
- کوه یخ (۱۹۹۱)
- نون و پنیر و سبزی (با داریوش) (۱۹۹۲)
- غریبه (۱۹۹۲)
- ستارهٔ دنباله‌دار (۱۹۹۳)
- معلّم بد (۱۹۹۳)
- اتل متل (۱۹۹۴)
- ستاره‌های سربی (۱۹۹۵)
- عطر تو (۱۹۹۶)
- تپش (۱۹۹۶)
- با تو (۱۹۹۶)
- تاج ترانه (۱۹۹۷)
- پیر (۱۹۹۹)
- طلوع کن (۱۹۹۹)
- شب نیلوفری (۲۰۰۳)
- حسرت پرواز (۲۰۰۶)
- یادگاری (با کامران و هومن) (۲۰۰۹)
- حس تنهایی (۲۰۱۱)
- جان جوانی (۲۰۱۴)
^ ترتیب آلبوم‌ها بر اساس سال انتشار سی‌دی‌هایشان می‌باشد.
ابی که پس از انتشار آلبوم شب نیلوفری صحبت از بازنشستگی خویش به میان آورده بود هنوز در زمینهٔ تولید آلبوم و اجرای کنسرت، باانگیزه و فعال است. او معتقد است که به روی صحنه رفتن یا انتشار آلبوم، فرصتی آموزشی در اختیارش قرار می‌دهد و موجب تجربه‌اندوزی بیشتر می‌گردد و این در نزد وی بهترین انگیزه و محرک برای تداوم بخشیدن به حرفه‌اش بوده‌است.[۶۹] او خوانندگی را عشقی می‌داند که هرگز از آن جدایی نخواهد داشت.[۷۰]
- ۹۶/۱۲/۰۷